Paul Bourgeois

datum: 26 november 2011 tot 1 april 2012

techniek: papier

Inleiding door curator Rob Bruyninckx bij opening tentoonstelling Paul Bourgeois

Het werk van Paul Bourgeois is op een bijzondere wijze erg zintuiglijk te noemen.  Het vraagt om ‘gelezen’ te worden cm² per cm².  En geef toe, moeten we ons niet bedwingen om de kunstwerken NIET aan te raken?  De aard van de materie en de aanwezige restanten uit de natuur, zijn niet alleen belangrijk voor het beeld maar ontwikkelen hier en daar een vleugje parfum zij het uit het verleden.
Zoals u weet, hebben visueel gehandicapte personen, het ontbrekend zintuig gecompenseerd door hun andere zintuigen extra te ontwikkelen.  Omwille van deze deskundigheid heb ik enkele dagen geleden, bij wijze van experiment, een werkje van de kunstenaar voorgelegd aan een blinde man, met de vraag  het nader te bekijken en zijn visie te omschrijven.
Na enige aarzeling, gleden zijn vingertoppen voorzichtig aftastend over het oppervlak.
Het lijkt wel karton, of dik pakpapier.  Soms redelijk ruw, met hier en daar losse elementen.  Is het samengelijmd papier?  De randen zijn niet egaal en ik ervaar bovenaan duidelijk gaatjes, perforaties , zoiets als brailleschrift.  Zijn aandacht ging nu tenvolle naar de putjes in het werk.  Ik kan er niets leesbaars in terugvinden, of toch, hier en daar met  wat moeite ontdek ik een letter, maar geen woord, zeker geen zin.  Nu gleden zijn vingers over de onderkant waar een stuk lood was opgenomen.  Veel egaler, zei hij.  Dit in zink of beter nog , lood.  Ik voel ook haartjes of stof.
Inderdaad, het pluizige van het aanwezige atelierstof  was duidelijk te herkennen.  Toen bracht hij het werk dichterbij.  Het heeft een zekere muffe geur toch?  Ook dat was juist!
Ik moest erkennen dat hij , bij wijze van spreken, meer zag dan ziende personen soms doen.
Dan legde hij het werkje terug op tafel.  Mooi zei hij!
Vertel eens wat over de man achter dit kunstwerk.

Het werk van Paul Bourgeois is ontstaan einde van de zestiger jaren vorige eeuw, als reactie op de consumptiemaatschappij.  Hij begint gebruik te maken van verweerde affiches die hij her en der van panelen en muren wegneemt.  Bewust maakt hij gebruik van de achterzijde van de samengeplakte bladen, waardoor hij wil reageren op de reeds in ijdelheid vergane tekst van de voor hem bedenkelijke boodschap op de voorzijde.
Door de achterkant als voorkant te gebruiken wordt de vroegere boodschapsdrager, nu zelf de boodschap.  Slechts hier en daar dringt de oorspronkelijke voorzijde nog door aan het nieuwe oppervlak.  De rugkant van deze papiermassa heeft voor de kunstenaar veel meer te bieden dan de holle frazen in verfoeilijke vorm en kleur aan de voorzijde.
En hij  gaat verder experimenteren!
Hij legt de bladen buiten.  Door weken soms maandenlang inwerking van de natuur; krijgt het oppervlak meer en meer patine en kleur.  Afgevallen blaadjes, stof, takjes, pluimpjes enz. gaan deel uitmaken van het werk.
Verweerde vergankelijke elementen worden juist door dit aftakelings- en rottingsproces, de peiler waarop nieuwe werken ontstaan.  Wat voor velen onbeduidend is en aan het oog ontsnapt, wordt gekoesterd door de kunstenaar en krijgt een nieuw leven in zijn werk.
Ze worden door hem beschouwd als beeldende elementen en hij gebruikt ze als het ware op een schilderkunstige wijze om het geheel te optimaliseren.  Vergeten we niet  dat het grootste deel van de werken werd aangeboden als trouvaille.  Paul Bourgeois laat de natuur voor hem schilderen, weliswaar zonder verf te gebruiken.
Maar, en dit is belangrijk in heel het werkproces, gaat de kunstenaar als een speurder op zoek naar plaatsen waar zijn ‘schildersmateriaal’ voorhanden is of redelijker wijze aanwezig kan zijn.  Verlaten affichepanelen en , oude muren, dragers van eerder toevallige overjaarse berichten die vergaan zijn in weer en wind.
Dit materiaal wordt niet zomaar onmiddellijk gebruikt.
Een wekenlange incubatieperiode van analyse en onder zoek  gaat de creatie van een nieuw werk vooraf.  Het resultaat lijkt merkwaardig genoeg niet door de hand van de kunstenaar beroerd te zijn.  Het wekt soms zelfs het vermoeden op een bewuste slordigheid te bezitten.
Hierdoor zorgt het toeval voor twijfel.  Kunnen we dit resultaat wel als een kunstwerk beschouwen?
Juist dan grijpt de kunstenaar in en neemt onze twijfel weg.  Nauwgezet, volgens een vooraf bepaalde structuur, doorboort hij de achterkant  van het werk.  Niet agressief of radicaal, maar rustig en weloverwogen.
Het is deze bijzondere ingreep die bepalend is voor het kunst maken van Paul Bourgeois.  Perforeren is zijn signatuur.
Zoals in het begin tot op heden blijft het kritisch reageren aanwezig.  Als we even naar de situatie nu in eigen land en de wereld kijken is het verband met vroeger snel gemaakt.  Wil men dan niet leren uit het verleden?  Het protest van de kunstenaar Paul Bouregeois is nog altijd actueel en gerechtvaardigd!
De resultaten van de perforaties hebben op afstand soms het karakter van afgetakelde wanden door hun ietwat hard uitzicht.  Maar dichterbij beschikken ze over een visueel verrassende huid en vragen om een nauwkeurige meditatieve benadering.  Een bijzonder geschakeerde  kleurenrijkdom openbaart zich aan de aandachtige kijker.  In de monochromie van vale grijzen- en aardekleuren, zijn subtiele nuances te ontdekken.  De aanvankelijke harde huid evolueert naar een kwetsbaar tactiel raakveld.
Een ander aspect is of we de kunstenaar ook als een archeoloog en archivaris kunnen beschouwen?  Als een ware verzamelaar, zoekt hij resten uit het verleden.  In zijn werken wenst hij deze zolang mogelijk te bewaren.  Hij geeft zijn werk hierdoor een meerwaarde die de intrinsieke waarde ver overstijgt.  Dit is ook duidelijk in het gebruik van oud lood of metaal als basismateriaal.

Ook de diptieken en triptieken met materialen als stof en vilt, zorgen opnieuw voor bijzonder poëtische en verfijnde creaties.
In recente werken heeft de kunstenaar de papiermaterie op een meer sculpturale wijze gekneed.  Hier wordt de derde dimensie letterlijk uit deze materie opgebouwd.  De kwetsbaarheid uit de vorige werken word hier een krachtige structuur zoals een oude gepatineerde muur er kan uitzien.
En zo is de cirkel rond.  De muur als drager voor posters.
Met het werk van Paul Bourgeois brengt elimart een rijp en poëtisch oeuvre van een kunstenaar naar u toe.  Laten we niet alziende blind zijn.  Kijk en ervaar het licht, de kleur, de natuur, in de getoonde werken.  Ontdek het evenwicht, de wijsheid en de rust en geniet!