In ‘100 jaar Bethanië ggz – Fragmenten uit een eeuw zorg’, richten psychiater Lucas Joos en psycholoog Bart Reynders hun blik op het verleden en de toekomst als het gaat over vrijheidsbeperkende maatregelen en de evolutie daarvan. Op onze afdelingen langdurige zorg wordt steeds meer ingezet op ‘seclusion’ in plaats van isolatie, en wordt crustatieve zorg of schelpzorg de norm. “De zorgverleners creëren een ‘een ‘schelp’ of ‘externe structuur’ omdat de patiënten een te zwakke ‘interne structuur’ hebben om te kunnen functioneren.”
We proberen de afgelopen jaren een humaner psychiatrisch beleid voorop te stellen: minder vrijheidsbeperkend werken en minder dwang toepassen. Hierin respecteren we de individuele patiënt die in crisis verkeert zo veel mogelijk, we gaan in overleg en bieden nabijheid.
Een acute psychose wordt gekenmerkt door een crisis die vaak leidt tot onvoorspelbaar gedrag, mogelijke agressie en een verbroken contact met de realiteit en de omgeving. Psychotisch gedrag is vaak bizar en moeilijk te peilen, en daarom moeilijk te verdragen, waardoor een al dan niet gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis vaak onvermijdelijk wordt.
Dan komt het eropaan de patiënt in crisis zo veel mogelijk te ontmoeten, nabijheid te bieden en te (ver)dragen om contact opnieuw mogelijk te maken. Hierin is het belangrijk om patiënten trachten te begrijpen en hun een plek te bieden waar ze zich veilig en goed voelen.
Er werd nooit wetenschappelijk bewijs geleverd van het therapeutisch voordeel van isoleren, terwijl er voldoende evidentie is voor de therapeutische meerwaarde van nabijheid, geduld, overleg en dialoog. Toch bestaat er al lang een cultuur waarin elke afdeling over isolatiekamers beschikt. Niemand schijnt daarover te vallen, alle kwaliteitsdecreten en certificeringen ten spijt.
Inspiratie uit Noorwegen
We hebben er op afdeling Terp gekozen om niet langer te isoleren, tenzij in uiterste nood. De bestaande isolatiekamers hebben we omgebouwd in een seclusion area, waarbij patiënten in crisis een soort mini-appartement hebben met verschillende ruimtes en een afzonderlijk tuintje.
Essentieel vonden we dat patiënten vrij kunnen circuleren, en dat ze kunnen blijven roken, bezoek ontvangen, telefoneren, een maximale autonomie kunnen bewaren. Naast de aanpassing van de infrastructuur streven we naar een continue en beveiligende rustgevende aanwezigheid van een verpleegkundige bij de patiënt. De mosterd haalden we onder meer in Noorwegen. Het staat daar als een beroepsfout geboekstaafd als je een patiënt in crisis alleen laat.
Op afdeling Kering voor acute psychose hebben we geprobeerd om de zorgverleners en de patiënten veel meer te integreren. Het verpleeglokaal is afgeschaft en er wordt zo weinig mogelijk vergaderd. We hanteren een minimum aan regels en protocollen, waarbij we alles wat ziekmakend is trachten te vermijden. Ook hier kozen we ervoor om vooral te luisteren, respect te tonen voor de crisis en niet de kaart van bemeestering te trekken.
De nieuwe aanpak heeft ook beperkingen: er worden erg hoge eisen gesteld aan het personeel en individuele medewerkers getuigen van toegenomen werkbelasting. De opdracht van een ziekenhuis en de waanzin die het een plek moet geven stellen soms onmogelijke eisen aan verpleegkundigen. Ondanks de mentaliteitswijziging lukt het op sommige momenten ook niet om mensen die humane zorg te bieden die we nodig achten.
Kwaliteit van leven
Op Kouter verblijven patiënten met een ernstige en persisterende acute psychiatrische aandoening die gespecialiseerde zorg en begeleiding op maar vereisen. Het nieuwe zorgmodel crustatieve zorg wil hier een antwoord op bieden. Crustatieve zorg of schelpzorg benadert mensen met de nodige zorg, zonder aan hun autonomie te komen. Niet via de klassieke therapeutische benadering waarbij symptoomreductie voorop staat, maar door te kijken naar hun kwaliteit van leven, waarden en normen. De zorgverleners creëren een ‘een ‘schelp’ of ‘externe structuur’ omdat de patiënten een te zwakke ‘interne structuur’ hebben om te kunnen functioneren.
Schelpzorg is een holistische benadering met 4 pijlers: de fysieke zorg gaat in op de somatische beperkingen, de psychologische zorg focust op comfort en welzijn, de sociale zorg biedt een structuur van activiteiten en contacten, en de existentiële zorg bevordert de ervaring van een zinvol leven. Belangrijk is een persoonlijke aanpak, een flexibel omgaan met regels, een grote dosis creativiteit, en een bijzondere expertise in de somatische en de existentiële zorg. De eerste ervaringen wijzen op een verhoging van het welzijn van patiënten en een positieve dynamiek bij zorgverleners. Daarom is een verdere ontwikkeling van crustatieve zorgeenheden, te vergelijken met palliatieve diensten, noodzakelijk.
Het boek '100 jaar Bethanië - Fragmenten uit een eeuw zorg' kan je kopen aan 12,50 euro. Hier vind je alle info.